boeken (Bindervoet, Smith, Nicks & Van Zandt)

Waar ontstaat nieuwsgierigheid? Ergens is bij mij ooit de nieuwsgierigheid ontstaan naar vermeldingen van Bob Dylan in romans, gedichten en verhalen. Ik wil het allemaal lezen, niet omdat dit mij dichter brengt bij enig begrip van Dylans muziek, maar omdat het iets vertelt over hoe anderen - schrijvers - tegen Dylans muziek aankijken. Ruim een decennium geleden schreef ik een tot op heden ongepubliceerd stuk over Bob Dylan in de Nederlandse literatuur. Ik heb inmiddels zoveel meer boeken (van Nederlandstalige) auteurs gelezen waar Dylan in voorbij komt, dat het stuk - zo lang het niet herschreven is - beter ongepubliceerd kan blijven. Voor wie het interesseert: op de oude blog heb ik ooit enkele andere stukken over Dylan & de Nederlandse literatuur gepubliceerd. Zie hier, hier, hier, hier, hier. Daarnaast noem ik een aantal voorbeelden van Dylan in de Nederlandse literatuur in Bob Dylan in Nederland 1965 - 1984.

Ik moest hier aan denken nadat ik van Alja een e-mail kreeg met foto's van bladzijden uit het boek Het perpetuum mobile van de liefde van Renate Dorrestein. Dit boek van Dorrestein was een van de eerste waar ik naar op zoek ging omdat ik gehoord had dat Bob Dylan er in voorbij komt. 

Inmiddels beperkt de leesdrift zich niet meer tot de Nederlandstalige literatuur. Ook boeken van niet-Nederlandstalige auteurs waarin Dylan voorbij komt hebben mijn interesse. Daarnaast ontdekte ik - met dank aan Rob - hoe interessant het lezen van boeken van / over andere musici kan zijn om de honger naar Dylan-informatie te stillen.

In dit stuk vier boeken: twee boeken van / over andere musici, een vertaald boek en de meest recente dichtbundel van een van de meest interessante Nederlandse dichters van dit moment: Erik Bindervoet.

Om met die laatste te beginnen: het valt niet mee om een dichtbundel van Bindervoet te vinden waarin Bob Dylan niet voorbij komt. Ook in zijn meest recente bundel - Over het werkelijkheidsgehalte van de werkelijkheid (2023) - is Dylan in meerdere gedichten gekropen. De bundel doet mij denken aan Dylans "Love And Theft", niet zozeer het album an sich, maar de titel en waar die voor staat: liefde & diefstal. Over het werkelijkheidsgehalte van de werkelijkheid van Bindervoet zit - op een aangename manier - vol liefde & diefstal. James Joyce, Donald Duck, Lou Reed, The Beatles, ze komen allemaal voorbij in Over he werkelijkheidsgehalte van de werkelijkheid. En het blijft zeker niet tot deze paar namen beperkt. Bindervoets gedichten zitten vol verwijzingen naar bekende namen. Waaronder Bob Dylan dus. Het is vooral de song 'A Hard Rain's A-Gonna Fall' die in Bindervoets hoofd spookte tijdens het schrijven, zo lijkt het. Het derde deel van het gedicht 'bijna manische transvormer' bevat bijvoorbeeld de regels:

wij zagen kersverse baby's door wolven omringd

wij zagen een snelweg van glas die helemaal leeg was

wij zagen een geknakte boomtak met bloed dat bleef druipen

wij zagen een kamer vol gasten met mokers die bloedden

wij zagen een omvergeworpen witte ladder onder het modderige water

wij zagen duizenden sprekers met tongen gebroken

wij zagen schiettuig en zwaarden in de handen van kinderen

Het zijn regels die nagenoeg identiek zijn aan regels uit het tweede couplet van 'A Hard Rain's A-Gonna Fall' zoals vertaald door Erik Bindervoet samen met Robbert-Jan Henkes:

Ik zag een kersvers kindje door wolven omgeven

Ik zag een edelsteenweg die helemaal leeg was

Een pikzwarte boomtak met bloed dat bleef druipen

Ik zag een kamer vol mensen met hamers die bloedden

Een ladder die wit was lag onder het water

Ik zag tienduizend sprekers wier tong was gebroken

Ik zag schiettuig en zwaarden in de handen van kinderen

Het gedicht van Bindervoet gaat vervolgens verder met regels door (de eigen vertaling van) 'A Hard Rain's A-Gonna Fall' geïnspireerde regels:

wij zagen rauw vlees dat viel van gezichten

wij zagen een blauw knipvlies bij wijze van masker

wij zagen brillo's en weirdo's die werden vermorzeld

enzovoort

Het gedicht 'Met het oog op morgen' lijkt door dezelfde song geïnspireerd te zijn, een fragment:

Het zag een lam in een garage

   met een touw aan een uitlaat.

Het zag een kraan die bleef lekken

   en het water dat olie en lood werd.

Het zag een waas zonder hemel

   in een schacht, pikkedonker.

enzovoort, ruim twee bladzijden lang.

Een derde verwijzing naar 'A Hard Rain's A-Gonna Fall' is te vinden in het gedicht 'wie niet weg is' waar de Bindervoet-regel 'Kleur: zwart. Aantal: geen.' verwijst naar Dylans 'Where black is the color, where none is the number'.

De Dylan-verwijzigen in Over het werkelijkheidsgehalte van de werkelijkheid blijven niet beperkt tot 'A Hard Rain's A Gonna Fall'. Zo bevat 'Explorer Enter Void' een citaat uit 'Farewell Angelina', bevat het vijfde deel van het eerder genoemde gedicht 'bijna manische transvormer' een verwijzing naar de regel 'I got new eyes everything looks far away' uit 'Highlands' en eindigen (bijna) alle coupletten in 'Stilte door de storm' met een regel die verwijst naar Dylans 'Make You Feel My Love'.

~ * ~ * ~

In Jaar van de aap beschrijft Patti Smith haar leven van grofweg eind 2015 tot begin 2017. In het eerste (en langste) hoofdstuk van dit boek schrijft ze kort over Bob Dylans Highway 61 Revisited en citeert ze de overbekende regels uit 'Ballad Of A Thin Man'. Maar nog veel opvallender dan waar Smith over schrijft, is waar ze NIET over schrijft. 2016, het jaar dat het onderwerp vormt voor Jaar van de aap, is het jaar waarin de Nobelprijs voor Literatuur aan Bob Dylan werd toegekend en Patti Smith naar Stockholm reisde om Dylans 'A Hard Rain's A-Gonna Fall' te zingen. Waar ze door zenuwen werd bevangen en de song moest onderbreken. En nog steeds als ik het bekijk, word ik tot tranen geroerd.

Geen woord hierover in Jaar van de aap.

~ * ~ * ~

Simon Morrison zorgt in Mirror In The Sky (2022), zijn biografie over Stevie Nicks, voor vraagtekens. In 1994 bracht Stevie Nicks het album Street Angel uit met daarop haar versie van Dylans 'Just Like A Woman'. Bob Dylan speelt op Nicks' versie van zijn Blonde On Blonde-song gitaar en mondharmonica. Volgens Morrison kwam het idee om 'Just Like A Woman' op te nemen van Glyn Johns. Johns begon in 1992 als producer van wat uiteindelijk Street Angel zou worden, Thom Panunzio maakte de klus af. Wie de credits op de hoes van Street Angel bekijkt, komt wel - als producer - de naam van Panunzio tegen, niet die van Glyn Johns. Johns wordt wel genoemd bij de credits van twee songs (niet JLAW), maar goed, dit terzijde. Volgens Morrison gebruikte Nicks haar connecties met Glyn Johns en Tom Petty om Bob Dylan over te halen op 'Just Like A Woman' te spelen.

Morrison: 'Tom Petty knew Dylan, as did Johns, and Nicks worked the connection to convince Dylan to play guitar and harmonica on "Just Like" 2.0 (the backup singers replaced the harmonica in the final mix). Dylan liked her cover, he told her, even though Nicks's mimicking of his vocal mannerisms suggests a parody.'

Zoals vaker zit het venijnige in wat tussen haakjes wordt gezet. Ondanks dat de credits van Street Angel beweren dat Dylan gitaar en mondharmonica speelt op 'Just Like A Woman', schrijft Morrison dat Dylans mondharmonicapartij in de uiteindelijke mix plaats heeft moeten maken voor de partij van de achtergrondzangeressen. Wanneer je naar Nicks' versie van 'Just Like A Woman' luistert, is er niet echt een gitaarpartij te horen die zich als typisch Dylan laat bestempelen, maar goed luisterend hoor je in de song wel degelijk (kort) een mondharmonicapartij die onmiskenbaar van Dylan is.

Heeft Simon Morrison een andere mix van 'Just Like A Woman' gehoord dan ik? Vergist hij zich misschien? Is Dylans mondharmonicapartij in een vroege versie van 'Just Like A Woman' mogelijk uitgebreider en meer op de voorgrond?

Tot we de sessietapes van deze opnamesessie horen, blijft het gissen.

Op de foto: Street Angel, links de Engelse cd-versie, rechts de persing uit Zuid Afrika waarop het album ineens niet meer van Stevie Nicks is, maar van Stevie Stevie...

~ * ~ * ~

Tot slot Unrequited Infatuations van Stevie Van Zandt. Iets in mij zegt dat ik op de blog eerder melding heb gemaakt van een uitvoerig Dylan-citaat op de achterzijde van dit boek. Ik meen mij te herinneren dat ik toen ook gemeld heb dat dit citaat op de Engelstalige editie staat, niet op de Nederlandse vertaling. Probleem is dat ik dit niet terug kan vinden op de blog (en dus is er de twijfel of ik dit al gemeld heb).

Goed, het moet specifieker: in 2021 verschenen in Engeland vier edities van dit boek: hardcover, paperback voor export, e-book en luisterboek. De laatste twee laat ik even voor wat ze zijn. Dylans citaat is te vinden op de paperback voor de export. Of de hardback ook Dylans citaat bevat, weet ik niet. De Engelse pocketeditie van een jaar later heeft Dylans citaat niet op de achterzijde van het boek, maar wel in het boek.

Natuurlijk schrijft Van Zandt over de opnamesessie voor 'When The Night Comes Falling From The Sky' waarbij hij aanwezig was, en 'Sun City' van AUAA (Dylan rond 4:10 en 4:23 in de video), interessant, maar zeker niet het meest verrassende dat er te lezen is in Unrequited Infatuations (hoewel het nieuw voor mij is dat Van Zandt als producer voor de sessie voor 'When The Night Comes Falling From The Sky' werd aangetrokken.) Aardig is het korte stuk over het Dylan-concert van 25 april 1999 in Zürich waarbij Stevie Van Zandt gitaar speelde tijdens 'Not Fade Away'. Nog aardiger is Van Zandts uitleg waarom hij de eerste twee zinnen van 'Subterranean Homesick Blues' ziet als 'the two most importent sentences in the history of Rock.' (blz. 158)

Het meest interessant aan Unrequited Infatuations is voor mij wat Stevie Van Zandt vertelt over de ontstaansgeschiedenis van Good As I Been To You (blz. 231, 232). Ik weet niet anders dan dat (ontevredenheid over) de Bromberg-sessies uit juni 1992 uiteindelijk hebben geleid tot Good As I Been To You en - in het verlengde daarvan - World Gone Wrong. Volgens Stevie Van Zandt zit het anders. Helaas geeft Van Zandt geen precieze data, maar het begon - aldus Van Zandt - met een telefoontje van Debbie Gold die Van Zandt vroeg deel te nemen aan een oefensessie met Dylan en om met hem te bespreken of Van Zandt Dylans volgende album wilde produceren. Van Zandt ging naar de oefensessie in Californië waar Dylan & band een serie overbekende songs speelden. Van Zandt noemt er drie: 'Light My Fire' van The Doors, 'Somebody To Love' van Jefferson Airplane en 'A Whiter Shade Of Pale' van Procul Harum. Tijdens een pauze zei Van Zandt tegen Dylan dat de oefensessies meer weg hadden van die van een dertien-in-een-dozijn-band, dan van de grote songschrijver Bob Dylan. Na Dylans bekentenis last te hebben van writer's block, adviseerde Van Zandt hem om terug te grijpen op zijn roots, de songs van The Carter Family, The Seegers, Guthrie, Leadbelly, enzovoort. Zie daar, aldus Van Zandt, het zaadje dat uiteindelijk uitgroeide tot Good As I Been To You.

~ * ~ * ~