Rough And Rowdy Ways op herhaling #2: herhaling is de kracht van de zich nooit herhalende Bob Dylan

Een hitsingle met een aanstekelijke riff, een knetterende knal of een aandacht zoekende schreeuw uit de diepste krochten van de longen, allemaal uitstekende manieren om een album te beginnen, zo leert de muziekgeschiedenis van de afgelopen halve eeuw. De eerste song, de eerste minuut van een album moet de luisteraar het album inzuigen. Overdonderen is daarbij vaak de gekozen techniek. Niet op Bob Dylans laatste: Rough And Rowdy Ways. Dit opmerkelijke album begint met 12 seconden licht muzikaal gekabbel voor die stem invalt:

Today and tomorrow and yesterday too

Een vreemde zin zo op papier. Klopt niet, die volgorde. Logica dicteert dat het ‘gisteren, vandaag en morgen’ moet zijn, niet ‘gisteren’ achteraan. En dan die twee keer ‘and’, alsof de Nobelprijs winnende tekstdichter is teruggekeerd naar zijn kleuterjaren inclusief bijbehorende verhaaltechniek waarbij gebeurtenissen met ‘en toen’ aan elkaar geregen worden. Logica dicteert dat die eerste regel van ‘I Contain Multitudes’ had moeten zijn:

Yesterday, today and tomorrrow

En toch, nu ik er nog eens op kauw, klinkt deze regel niet zo goed als waar Bob Dylan uiteindelijk voor heeft gekozen. Logica blijkt weer eens de sufferd te zijn. Hoe kan dat nou?

Echo, herhaling, het zijn veel voorkomende elementen op Rough And Rowdy Ways, ik schreef er eerder over. Terug naar Dylan in:

Today and tomorrow and yesterday too

De twee keer ‘and’ is een herhaling, een echo die voor ritme zorgt. Nog veel belangrijker is de volgorde van de woorden. Door ‘yesterday’ achteraan te zetten en de zin af te sluiten met ‘too’, zijn de drie woorden met door de klank ‘too’ verbonden:

Today and tomorrow and yesterday too

Zes woorden, meer is het niet, die openingszin van ‘I Contain Multitudes’ en toch valt er genoeg over te zeggen. Hoeveel tekstdichters durven de logica van ‘gisteren, vandaag en morgen’ op de schop te nemen ten gunste van de schoonheid, de echo? Een antwoord heb ik niet, wel een vermoeden waarom Bob Dylan wel de noodzaak voelt om de logica aan de kant te schuiven ten gunste van de schoonheid: de tekstdichter Dylan houdt rekening met de zanger Dylan. Dat moet het haast wel zijn.

Zet, met bovenstaande in het achterhoofd, ‘I Contain Multitudes’ op en luister naar die eerste zin. 12 seconden licht muzikaal gekabbel en dan die stem die invalt. De stem die die eerste regel in tweeën breekt waardoor de echo, het schofferen van de logica ineens op z’n plaats valt:

Today and tomorrow 

       ….and yesterday too

Hoor je het? Volgens de regels klopt er geen reet van, van deze zes woorden, maar het werkt en daar gaat het om. Ik heb het nog niet eens gehad over die stem, over de klankkleur of hoe die stem omhoog gaat naarmate de regel vordert. Allemaal belangrijk.

Het zijn niet zozeer, of liever niet uitsluitend de composities die van Rough And Rowdy Ways misschien wel Bob Dylans beste album maken. Het is het feit dat de tekstdichter Dylan tijdens het schrijven de zanger Dylan voor ogen had. Ten gunste van de zanger overtreedt de tekstdichter menig regel behorende bij de cursus creatief schrijven. Vooral de regel dat synoniemen de voorkeur boven herhaling genieten lapt Dylan aan zijn laars. Dat kan hij ook doen omdat Dylan-de-zanger er wel raad mee weet, met die herhaling. Ik kan zo geen zanger bedenken die de regels

I’m the enemy of treason - the enemy of strife

I’m the enemy of the unlived meaningless life

uit ‘False Prophet’ geloofwaardig kan zingen, behalve Bob Dylan. Drie keer hetzelfde woord binnen twee regels en dit is niet eens de eerste keer dat hij dat doet in deze song, luister maar naar het begin van de song:

Another day without end - another ship going out

Another day of anger - bitterness and doubt

Na aanleiding van bovenstaande zou je kunnen stellen dat herhaling de kracht is van de zanger Bob Dylan, maar zo’n stelling roept gelijk een prangende vraag op: is de kracht van Bob Dylan nou juist niet dat hij zich zelden herhaalt? Is dat niet waar concertbezoekers steeds weer mee op de proppen komen: ieder concert is uniek, ook als hij avond aan avond dezelfde songs speelt. En ze hebben natuurlijk gelijk, dat maakt zo’n Dylanconcert nou juist zo aantrekkelijk. Iedere avond weer kruipt de man in de songs alsof hij ze voor het eerst zingt, alsof hij de songtekst voor het eerst leeft. Iedere keer zoekt hij in de songs wat ik de Dylanrammel ben gaan noemen en natuurlijk gaat dat de ene keer met meer succes dan een andere keer, maar dat is evident. De Dylanrammel is het vermogen om de song te leven op het moment van zingen. De man kruipt in de song, is de song voor de woorden zijn lippen verlaten, dat is die rammel.

Aan de ene kant dus de herhaling, aan de andere kant juist het tegenovergestelde. 

Zie daar de paradox: herhaling is de kracht van de zich nooit herhalende Bob Dylan. 

Hoe meer ik er over nadenk, hoe meer ik ervan overtuigd raak dat de paradox klopt. De woorden, de echo’s die de tekstdichter Bob Dylan in de songs stopt, geven de zanger Bob Dylan de mogelijkheid om zichzelf niet te herhalen. Luister bijvoorbeeld nog eens naar de hierboven aangehaalde regels uit ‘False Prophet’. Drie keer het woord ‘enemy’, vlak achter elkaar, maar als je luistert naar hoe Dylan drie keer achter elkaar dat woord zingt, klinkt het niet drie keer hetzelfde. De zanger haalt de angel uit de herhaling.

Het is precies die kwaliteit van Dylan-de-zanger die er voor zorgt dat hij ruim zestig keer het woord ‘play’ in ‘Murder Most Foul’ kan zingen zonder dat ik als luisteraar ook maar een keer denk ‘jaha, nou weet ik het wel’. Het is precies die kwaliteit die van de herhalingen en echo’s in de songs op Rough And Rowdy Ways geen stoorzenders, maar haken waaraan de luisteraar houvast heeft maken.

Daarom is Rough And Rowdy Ways als album zo geslaagd. En dit is wat toegangskaarten voor Bob Dylans huidige tournee zo begerenswaardig maken. De man is 81 jaar, zichtbaar oud, maar als muzikant, als zanger een jonge god, een geweldenaar. 

Bob Dylan wordt vaak aangemerkt als singer-songwriter. Wie de betekenis van dit begrip serieus neemt – een zanger en componist in één persoon verenigd -  kan alleen maar tot de conclusie komen dat Rough And Rowdy Ways laat zien dat Bob Dylan nog steeds de posterboy van de singer-songwriters is. De man verenigt de zanger met de componist zoals niemand anders dat kan. En dat is wat Bob Dylan uniek maakt.