Het is 24 mei 2021, vandaag
wordt Bob Dylan tachtig jaar. Zanger, componist, gitarist, schrijver, pianist,
beeldend kunstenaar, radiomaker, whiskystoker en acteur, het is slechts een
greep uit de labels die van toepassing zijn op de charismatische muzikant die
in 1941 in het hoge noorden van Amerika geboren werd.
Zwervende troubadour, stem van
een generatie, rockende evangelist, Guthrie-jukebox, rusteloze muzikant en swinging
Rimbaud, het is een tweede greep. Bernard Paturel zei ooit: “There's so
many sides to Bob Dylan, he’s round”. Wie de tientallen labels die in de
afgelopen decennia door fans, journalisten, haters en volgers op Bob Dylan
geplakt zijn bekijkt, kan alleen maar tot de conclusie komen dat de uitspraak
van Paturel een kern van waarheid bevat.
In 1973 verscheen onder de titel Writings
& Drawings voor het eerst een bundeling van de verzamelde songteksten
van de latere Nobelprijswinnaar. Voorin dit boek staat een in dichtvorm gegoten
opdracht. Het begint zo:
Dedicated to the rough riders,
ghost poets,
low-down rounders, sweet
lovers,
desperate characters,
sad-eyed drifters and rainbow
angels – those high
on life from all ends of
the wild blue yonder.
Labels.
Schuilt niet in iedere Dylanliefhebber
een rough rider, een ghost poet, een sweet lover en een sad-eyed
drifter? Zijn wij niet allemaal high on life en is het niet juist
daarom dat wij uitermate bevattelijk zijn voor het gegrepen worden door Dylans
muziek? En is het dan dus niet zo dat Bob Dylan zijn verzamelde songteksten aan
jou en mij heeft opgedragen? Zo voelt het wel.
Wanneer ik mijn koptelefoon opzet
en de naald in de begingroef van Blonde On Blonde, Blood On The
Tracks of Rough And Rowdy Ways laat zakken, dan verdwijnt met de
eerste klanken de wereld om mij heen. Dan is het alsof tijd verdwijnt, alsof
het bewustzijn wordt overgenomen door het moment. Er is niks anders dan klank.
Ik weet het, dat klinkt
pathetisch, overtrokken voor wie het niet zo ervaart. Dat spijt mij. Niet omdat
mijn woorden pathetisch of overtrokken zijn, maar omdat zij die het niet horen
iets missen dat mooi is, dat de moeite waard is.
Ik gun het een ieder gegrepen te
worden door “Desolation Row”, door “Gotta Serve Somebody”, door “Man In The
Long Black Coat”. Ik gun het iedereen te verdwijnen in het moment. In “Ballad
Of Hollis Brown”, in “Foot Of Pride” en in “Mississippi”.
Bob Dylan is tachtig jaar en twee
regels uit “Things Have Changed”, een song die hij schreef voor de soundtrack
van de film Wonder Boys, blijven door mijn hoofd spoken:
Lot of water under the bridge,
lot of other stuff too
Don’t get up gentlemen, I’m
only passing through
In tachtig jaar – waarvan zestig
in het publieke leven – is er veel voorbij gekomen, is er veel water onder de
brug doorgegaan - Lot of other stuff too. Passanten zijn wij. Ik prijs
mij gelukkig passant te zijn in een tijd waarin Bob Dylan muziek maakt, platen
opneemt en de concertpodia van de wereld afstruint om het aanwezige publiek
voor een avond uit de gewone dag te tillen. Ik was enkele malen deel van dat
publiek, het zijn de momenten die ik koester, herinneringen die ik tot het
uitblazen van mijn laatste adem zal herbezoeken met een grijns op mijn gezicht.
~ *
~ * ~
Amerikaanse presidenten worden
traditiegetrouw na 100 dagen in het Witte Huis de maat genomen door de media.
Wat bereikt is in 100 dagen wordt gezien als maatstaf voor de verwachtingen
over de resterende ambtstermijn. Wie na analogie hiervan de eerste 100 teksten
in
Writings & Drawings neemt om een eerste oordeel te vellen over
Bob Dylan zal verrast worden over de kwaliteit van zijn schrijverschap. Die
eerste 100 teksten beslaan minder dan vijf jaren en beginnen met “Talking New
York” om te eindigen met “Like A Rolling Stone”. Daartussen zijn de teksten van
klassiekers als “Blowin’ In The Wind”, “The Times They Are A-Changin’”,
“Subterranean Homesick Blues” en “Mr. Tambourine Man” te vinden. Iets minder
bekend, maar minstens net zo goed? Dat kan: “A Hard Rain’s A-Gonna Fall”, “When
The Ship Comes In”, “It Ain’t Me, Babe” en “It’s All Over Now, Baby Blue”. Tussen
al die grote songs staat “Advice for Geraldine on Her Miscellaneous Birthday”,
een tekst die hij schreef voor het programmaboek van zijn concert op 31 oktober
1964 in Philharmonic Hall, New York voor het in
Writings & Drawings terecht
kwam. Het is een vaak over het hoofd geziene tekst en dat is spijtig. “Advice
for Geraldine” is een botsing tussen proza en poëzie, een samenkomst van
satire, surrealisme, protest en beat zoals Bob Dylan dat kan schrijven. Het is
een tekst waarin de ronde Dylan te vinden is.
Het begint zo:
stay in line. stay in step.
people
are afraid of someone who is
not
in step with them.
Bob Dylan, een man die in zijn
zoektocht naar een eigen stem constant breekt met conventies, geeft hier het
advies om vooral in de pas te blijven lopen. Dat in de pas lopen doe je niet
voor jezelf, maar voor de ander, zo blijkt uit het vervolg:
it makes them
look foolish t’ themselves for
being in step. it might even
cross their mind that they
themselves
are in the wrong step.
Advies op advies stapelt zich op
in deze tekst, niet altijd even serieus, maar altijd met die Dylaneske
ondertoon. Amerikaanse instituten als de kerk en de anticommunistische
sentimenten die in die tijd nog welig tieren door de Verenigde Staten moeten er
aan geloven:
when asked
if you go t’ church, always
answer
yes, never look at your shoes.
en:
when
asked if you’re a communist,
sing
america the beautiful in an
italian accent.
In het ruim 100 regels tellende
“Advies for Geraldine on Her Miscellaneous Birthday” komt – buiten de titel –
slechts één hoofdletter voor:
do Not create anything, it will
be
misinterpreted, it will not
change.
it will follow you the
rest of your life.
Het is geen toeval dat uitgerekend
de eerste “not” in deze regels door Bob Dylan met een hoofdletter wordt
geschreven: tegen zijn eigen advies in creëert hij wel.
Betekent dit dat Bob Dylan tegen
beter weten in creëert, dat hij met het creëren accepteert dat zijn werk fout
geïnterpreteerd zal worden? Dat hij niet begrepen zal worden? Hij gaat immers
maar door met schrijven, met musiceren ondanks dat hij weet dat hij niet
begrepen zal worden.
“Advice for Geraldine” is een van
die eerste 100 teksten in Writings & Drawings die laten zien dat Bob
Dylan een groot schrijver is. Het is een tekst die steeds opnieuw gelezen kan
worden, waar de lezer keer op keer op kan kauwen om zich vervolgens af te
vragen wat het allemaal te betekenen heeft.
~ *
~ * ~
Na de publicatie van
Writings
& Drawings (1973)
is Bob Dylan niet gestopt met schrijven en
musiceren, zijn carrière stond nog in de kinderschoenen (al hoewel velen
beweren dat hij toen zijn meest creatieve tijd al achter zich had liggen).
Planet
Waves, Blood On The Tracks, Street-Legal en
Slow Train Coming
kleurden de jaren zeventig. In de
eighties volgden onder andere
Saved,
Infidels, Oh Mercy en het begin van de Never Ending Tour. In de
jaren negentig kleurde Dylan het muzikale landschap onder andere met
Under
The Red Sky, Good As I Been To You en
Time Out Of Mind en in de
eenentwintigste eeuw bracht hij een serie onvergetelijke albums uit zoals
“Love
And Theft”, Tempest en
Rough And Rowdy Ways.
Een oeuvre van zestig jaar is niet
in een paar woorden, in één artikel te vangen. Er zal nog veel water onder de
brug door stromen voor alles wat gezegd moet worden over dat oeuvre uitgesproken
is. En er is al zoveel gezegd.
Terug naar “Advice for Geraldine
on Her Miscellaneous Birthday”:
if you go
too far out in any direction,
they
will lose sight of you. they’ll
feel
threatened. thinking that they
are
not a part of something that
they
saw go past them, they’ll feel
something’s going on up there
that
they don’t know about.
In het voorjaar van 1966 stapte
Bob Dylan in de ogen van veel Engelse folk-liefhebbers te ver af van de route
die zij voor ogen hadden. Hij hing een Fender voor zijn buik, liet zich
begeleiden door vijf muzikanten en maakte een enorm kabaal. Concertbezoekers
werden boos, lieten dat weten door te stampen, door te klappen door de muziek.
Door voortijdig de concertzaal demonstratief te verlaten. Er werden
onaangenaamheden richting podium geroepen, uitmondend in de “Judas” die Bob
Dylan in de Manchester Free Trade Hall op 17 mei 1966 naar zijn hoofd
geslingerd kreeg. Als er een constante is in Dylans carrière, dan is het wel
dat hij zijn eigen pad kiest, soms een publiek achterlatend dat het gevoel
heeft dat het langs hen heen gaat, dat ze de aansluiting missen. Dat ze ‘hun’
Dylan hebben verloren.
Dylan-fans haakten af bij het
verschijnen van Another Side Of Bob Dylan in 1964 omdat de protestsongs
plaats hadden gemaakt voor meer persoonlijke songs.
Dylan-fans haakten af in 1965 bij
het verschijnen van Bringing It All Back Home omdat de rock welig tierde
op de eerste kant van de plaat.
In 1966, zoals boven beschreven,
haakten concertenbezoekers af omdat het ineens allemaal zo hard ging.
De countrytint van Nashville
Skyline was in 1969 reden voor Dylanliefhebbers om af te haken en een jaar
later bracht Self Portrait nog meer fans aan het wankelen.
Een voornamelijk instrumentale
soundtrack en een rolletje in een western waren in 1973 voor enkele liefhebbers
de druppel die de emmer deed overlopen.
De lofzang op maffioso Joey Gallo
op Desire (1976) was niet voor iedereen weggelegd, om nog maar te
zwijgen over de religieuze albums van eind jaren zeventig en begin jaren
tachtig die door menig fan als een klap in het gezicht ervaren werden.
De synthesizers op Empire
Burlesque, de wat rommelige indruk die Knocked Out Loaded en Down
In The Groove achterlieten deed menig luisteraar de das om.
Het gebruik van nursery rhymes
op Under The Red Sky (1990) werd niet door iedereen gewaardeerd.
Het ontbreken van eigen
composities op Good As I Been To You en World Gone Wrong was voor
sommigen te veel.
Het kopiëren uit boeken, uit folk-
en bluessongs in de liederen uit de eenentwintigste eeuw, was niet voor
iedereen acceptabel.
En dan de Sinatra-platen, om over
die kerstplaat nog maar te zwijgen.
Maar al deze schokkende
veranderingen van richting blijken achteraf niet alleen een logische stap te
zijn geweest, maar vaak ook nog eens niet zo slecht te zijn als aanvankelijk
werd gedacht.
Bob Dylan loopt harder dan wij
kunnen luisteren, soms in een richting die we niet hadden zien aankomen. Dat is
oké, als we onszelf de tijd gunnen om onze oren te laten wennen. Met dat in het
achterhoofd is het goed om het citaat uit “Advice for Geraldine on Her
Miscellaneous Birthday” nogmaals te lezen. Komt ‘ie:
if you go
too far out in any direction,
they
will lose sight of you. they’ll
feel
threatened. thinking that they
are
not a part of something that
they
saw go past them, they’ll feel
something’s going on up there
that
they don’t know about.
~ *
~ * ~
Elvis Presley, The Rolling Stones,
George Harrison, Fairport Convention, Stevie Wonder, Janis Joplin, The Byrds,
Brian Ferry, Jimi Hendrix, Joe Cocker, My Chemical Romance, Joan Baez, Grateful
Dead, U2, Sting, Eric Clapton, Stan Getz, Bruce Springsteen, Nick Cave, P.J.
Harvey, Manfred Mann, Guns ’n Roses, David Bowie, Rod Stewart, Them, Frazey
Ford, Gillian Welsh & David Rawlings, Pete Seeger, Leon Russell, Richie
Havens, Neil Young, The Hollies, Cher, Odetta, Marianne Faithfull, Neville
Brothers, Nina Simone, The Band, Gavin Friday, Bettye Lavette, John Martyn,
Johnny Cash, Melanie, Jimmy LaFave, Patti Smith, Emmylou Harris, Luka Bloom,
New Riders Of The Purple Sage, Lou Reed, Diana Ross, Old Crow Medicine Show,
The Waterboys, Willie Nelson, Ernst Jansz, Boudewijn de Groot, Mavis Staples,
Etta James, Johnny Winter, Ani DiFranco, The Box Tops, Chrissie Hynde, Jeff
Buckley, Elvis Costello, Cowboy Junkies, Nico, Sonic Youth, Ramblin’ Jack
Elliott, Wyclef Jean, Steve Howe, Bonnie Raitt, Buck Owens, Rage Against The
Machine, Adele, Mark Lanegan, José Feliciano, Alvin Youngblood Hart, Sheryl
Crow, Todd Rundgren, The Ramones, Ry Cooder, 16 Horsepower, White Stripes, Los
Lobos, Queens Of The Stone Age, Cat Power, Sinéad O’Connor, Black Crowes, Mark
Knopfler, Jerry Lee Lewis, Ron Wood, The Nice, Jeff Tweedy, Diana Krall,
Solomon Burke, The Golden Earring, Siouxie & The Banshees, Chris Whitley,
Phil Collins, The Flying Burrito Brothers, Alan Price, Earl Scruggs, Jeff Beck,
Tina Turner, Lucinda Williams, The Walkabouts, David Bromberg, Chris Smithers,
Jeff Healy Band, The Black Keys, The Faces, Miley Cyrus en My Morning Jacket.
Wat deze 112 bands en artiesten gemeen hebben, is dat ze ergens in hun carrière
een of meerdere Dylan-song op hun repertoire hadden staan. Deze 112 namen zijn
slechts het topje van de spreekwoordelijke coverijsberg. Het verzamelde oeuvre
van de genoemde artiesten is omvangrijk genoeg om een leven te vullen met
luisteren. Toch zou ik, wanneer gedwongen een keuze te maken, vijf minuten
echte Dylan en daarna nooit meer iets kunnen horen verkiezen boven een leven
lang luisteren naar de verzamelde werken van de hierboven genoemde artiesten.
Bob Dylan is ontegenzeggelijk de
grootste songschrijver sinds de uitvinding van de grammofoon, maar het is een
denkfout om hem alleen op een voetstuk te hijsen vanwege zijn kwaliteiten als
componist. Wie die honderden songs echt wil horen, moet ze Dylan laten zingen.
~ *
~ * ~
Een zanger is geen trukendoos,
geen stuk karton met gaten dat met een slinger door een apparaat wordt gedraaid
zodat er geluid uit komt. Een zanger is een mens, een persoon, een individu met
goede en slechte buien. Een mens met dagen waarop een verhaal met een knipoog
wordt verteld, of juist kwaad of met een traan. Dagen waarop een verhaal
eindeloos lang is, of kort & krachtig. Of liever, dat zou een zanger moeten
zijn: grillig als een mens. Bob Dylan is zo’n zanger: geen trukendoos, maar een
mens van vlees en bloed.
In 1994 opende hij tientallen
concerten met “Jokerman”. Wie al deze versies van deze ene song achter elkaar
zet, hoort een rijke schakering aan songs, aan mogelijkheden en moet wel tot de
conclusie komen dat “Jokerman” niet bestaat, er bestaan vele Jokermans, kleur
gegeven door de zanger die weigert een stuk karton met gaten te zijn. Hetzelfde
kan gezegd worden over al die andere songs waar Dylan-de-zanger ingekropen is.
En dat zijn veel songs.
Met dat in het achterhoofd moet er
geconcludeerd worden dat Dylans oeuvre niet alleen bestaat uit de ruim veertig
reguliere albums, de vijftien delen in The Bootleg Series, de singles,
verzamelboxen en -albums en bijdragen aan soundtracks en tribute-albums, maar
ook uit duizenden (!) concerten die hij in de afgelopen zestig jaar heeft
gegeven.
Die concerten zijn een substantieel
deel van Dylans oeuvre geworden. Een concert is een moment dat in de
concertzaal beleefd moet worden door mannen en vrouwen die een toegangskaartje
gekocht hebben, maar met dank aan de moderne techniek is het mogelijk om
achteraf, in de beslotenheid van de eigen huiskamer, alsnog naar een opname van
een concert te luisteren om op die manier de beleving van een daadwerkelijk
concert bijwonen zo dicht mogelijk te benaderen. Wie zichzelf in die
concertopnamen onderdompelt, leert de Dylan van het spontane herschrijven
ontdekken. Songs die de luisteraar denkt te kennen van studioalbums krijgen
tijdens concerten een nieuwe melodie, een (deels) nieuwe tekst. Een geliefde
regel tekst verdwijnt of krijgt tijdens dat ene concert nou net het accent dat
het altijd al verdiende.
Het lijkt wel of
Dylan-de-concertgever zich identificeert met die regels uit zijn eigen “She
Belongs To Me”: She’s an artist, she don’t look back, waarbij “she”
vervangen moet worden door “he”.
De concert-Dylan is de artiest die
niet om kijkt naar wat geweest is.
Het beleven van een Dylan-concert –
in de concertzaal of thuis – is als het aanschouwen van een scheppende (in
tegenstelling tot een reproducerende) artiest, aanwezig in het moment. Hij is.
~ *
~ * ~
Bob Dylan is vandaag tachtig geworden.
Van die tachtig jaar heeft hij zo’n zestig jaar deel uit gemaakt van het
publieke leven. Wie is Bob Dylan? Er zijn honderden boeken over de man en zijn
werk geschreven, puzzelstukje in een poging het mysterie te ontrafelen. Maar
ieder gelegd stukje lijkt ons soms eerder verder te verwijderen van het
totaalplaatje, dan dichter bij te brengen. Dat is maar goed ook, na het leggen
van het laatste stukje in de puzzel rest alleen nog het opruimen.
“Advice for Geraldine on Her
Miscellaneous Birthday” eindigt met:
when asked
t’ give your real name… never
give it.
De man die schuilgaat achter het
masker, achter de artiest Bob Dylan is vandaag tachtig jaar geworden. Ik stel
me zo voor dat hij schuimgebak van de goede bakker in het dorp heeft laten
bezorgen omdat de kleinkinderen daar zo dol op zijn. Ik stel me voor dat hij
tekeningen krijgt, sokken en misschien een goed boek. Ik stel me voor dat hij
een heerlijke dag heeft.
Het is hem gegund.
