Tachtig

Het is 24 mei 2021, vandaag wordt Bob Dylan tachtig jaar. Zanger, componist, gitarist, schrijver, pianist, beeldend kunstenaar, radiomaker, whiskystoker en acteur, het is slechts een greep uit de labels die van toepassing zijn op de charismatische muzikant die in 1941 in het hoge noorden van Amerika geboren werd.
Zwervende troubadour, stem van een generatie, rockende evangelist, Guthrie-jukebox, rusteloze muzikant en swinging Rimbaud, het is een tweede greep. Bernard Paturel zei ooit: “There's so many sides to Bob Dylan, he’s round”. Wie de tientallen labels die in de afgelopen decennia door fans, journalisten, haters en volgers op Bob Dylan geplakt zijn bekijkt, kan alleen maar tot de conclusie komen dat de uitspraak van Paturel een kern van waarheid bevat.

In 1973 verscheen onder de titel Writings & Drawings voor het eerst een bundeling van de verzamelde songteksten van de latere Nobelprijswinnaar. Voorin dit boek staat een in dichtvorm gegoten opdracht. Het begint zo:

Dedicated to the rough riders, ghost poets,
low-down rounders, sweet lovers,
desperate characters,
sad-eyed drifters and rainbow angels – those high
on life from all ends of
the wild blue yonder.

Labels.
Schuilt niet in iedere Dylanliefhebber een rough rider, een ghost poet, een sweet lover en een sad-eyed drifter? Zijn wij niet allemaal high on life en is het niet juist daarom dat wij uitermate bevattelijk zijn voor het gegrepen worden door Dylans muziek? En is het dan dus niet zo dat Bob Dylan zijn verzamelde songteksten aan jou en mij heeft opgedragen? Zo voelt het wel.

Wanneer ik mijn koptelefoon opzet en de naald in de begingroef van Blonde On Blonde, Blood On The Tracks of Rough And Rowdy Ways laat zakken, dan verdwijnt met de eerste klanken de wereld om mij heen. Dan is het alsof tijd verdwijnt, alsof het bewustzijn wordt overgenomen door het moment. Er is niks anders dan klank.

Ik weet het, dat klinkt pathetisch, overtrokken voor wie het niet zo ervaart. Dat spijt mij. Niet omdat mijn woorden pathetisch of overtrokken zijn, maar omdat zij die het niet horen iets missen dat mooi is, dat de moeite waard is.

Ik gun het een ieder gegrepen te worden door “Desolation Row”, door “Gotta Serve Somebody”, door “Man In The Long Black Coat”. Ik gun het iedereen te verdwijnen in het moment. In “Ballad Of Hollis Brown”, in “Foot Of Pride” en in “Mississippi”.

Bob Dylan is tachtig jaar en twee regels uit “Things Have Changed”, een song die hij schreef voor de soundtrack van de film Wonder Boys, blijven door mijn hoofd spoken:

 
Lot of water under the bridge, lot of other stuff too
Don’t get up gentlemen, I’m only passing through

In tachtig jaar – waarvan zestig in het publieke leven – is er veel voorbij gekomen, is er veel water onder de brug doorgegaan - Lot of other stuff too. Passanten zijn wij. Ik prijs mij gelukkig passant te zijn in een tijd waarin Bob Dylan muziek maakt, platen opneemt en de concertpodia van de wereld afstruint om het aanwezige publiek voor een avond uit de gewone dag te tillen. Ik was enkele malen deel van dat publiek, het zijn de momenten die ik koester, herinneringen die ik tot het uitblazen van mijn laatste adem zal herbezoeken met een grijns op mijn gezicht.

 

~ * ~ * ~

 

Amerikaanse presidenten worden traditiegetrouw na 100 dagen in het Witte Huis de maat genomen door de media. Wat bereikt is in 100 dagen wordt gezien als maatstaf voor de verwachtingen over de resterende ambtstermijn. Wie na analogie hiervan de eerste 100 teksten in Writings & Drawings neemt om een eerste oordeel te vellen over Bob Dylan zal verrast worden over de kwaliteit van zijn schrijverschap. Die eerste 100 teksten beslaan minder dan vijf jaren en beginnen met “Talking New York” om te eindigen met “Like A Rolling Stone”. Daartussen zijn de teksten van klassiekers als “Blowin’ In The Wind”, “The Times They Are A-Changin’”, “Subterranean Homesick Blues” en “Mr. Tambourine Man” te vinden. Iets minder bekend, maar minstens net zo goed? Dat kan: “A Hard Rain’s A-Gonna Fall”, “When The Ship Comes In”, “It Ain’t Me, Babe” en “It’s All Over Now, Baby Blue”. Tussen al die grote songs staat “Advice for Geraldine on Her Miscellaneous Birthday”, een tekst die hij schreef voor het programmaboek van zijn concert op 31 oktober 1964 in Philharmonic Hall, New York voor het in Writings & Drawings terecht kwam. Het is een vaak over het hoofd geziene tekst en dat is spijtig. “Advice for Geraldine” is een botsing tussen proza en poëzie, een samenkomst van satire, surrealisme, protest en beat zoals Bob Dylan dat kan schrijven. Het is een tekst waarin de ronde Dylan te vinden is.

Het  begint zo:

stay in line. stay in step. people
are afraid of someone who is not
in step with them.

 

Bob Dylan, een man die in zijn zoektocht naar een eigen stem constant breekt met conventies, geeft hier het advies om vooral in de pas te blijven lopen. Dat in de pas lopen doe je niet voor jezelf, maar voor de ander, zo blijkt uit het vervolg:

      it makes them
look foolish t’ themselves for
being in step. it might even
cross their mind that they themselves
are in the wrong step.

 

Advies op advies stapelt zich op in deze tekst, niet altijd even serieus, maar altijd met die Dylaneske ondertoon. Amerikaanse instituten als de kerk en de anticommunistische sentimenten die in die tijd nog welig tieren door de Verenigde Staten moeten er aan geloven:

 
     when asked
if you go t’ church, always answer
yes, never look at your shoes.

en:

 
    when
asked if you’re a communist, sing
america the beautiful in an
italian accent.

 

In het ruim 100 regels tellende “Advies for Geraldine on Her Miscellaneous Birthday” komt – buiten de titel – slechts één hoofdletter voor:

 
do Not create anything, it will be
misinterpreted, it will not change.
it will follow you the
rest of your life.

Het is geen toeval dat uitgerekend de eerste “not” in deze regels door Bob Dylan met een hoofdletter wordt geschreven: tegen zijn eigen advies in creëert hij wel.

Betekent dit dat Bob Dylan tegen beter weten in creëert, dat hij met het creëren accepteert dat zijn werk fout geïnterpreteerd zal worden? Dat hij niet begrepen zal worden? Hij gaat immers maar door met schrijven, met musiceren ondanks dat hij weet dat hij niet begrepen zal worden.

“Advice for Geraldine” is een van die eerste 100 teksten in Writings & Drawings die laten zien dat Bob Dylan een groot schrijver is. Het is een tekst die steeds opnieuw gelezen kan worden, waar de lezer keer op keer op kan kauwen om zich vervolgens af te vragen wat het allemaal te betekenen heeft.

 

~ * ~ * ~

 

Na de publicatie van Writings & Drawings (1973) is Bob Dylan niet gestopt met schrijven en musiceren, zijn carrière stond nog in de kinderschoenen (al hoewel velen beweren dat hij toen zijn meest creatieve tijd al achter zich had liggen). Planet Waves, Blood On The Tracks, Street-Legal en Slow Train Coming kleurden de jaren zeventig. In de eighties volgden onder andere Saved, Infidels, Oh Mercy en het begin van de Never Ending Tour. In de jaren negentig kleurde Dylan het muzikale landschap onder andere met Under The Red Sky, Good As I Been To You en Time Out Of Mind en in de eenentwintigste eeuw bracht hij een serie onvergetelijke albums uit zoals “Love And Theft”, Tempest en Rough And Rowdy Ways.

Een oeuvre van zestig jaar is niet in een paar woorden, in één artikel te vangen. Er zal nog veel water onder de brug door stromen voor alles wat gezegd moet worden over dat oeuvre uitgesproken is. En er is al zoveel gezegd.

Terug naar “Advice for Geraldine on Her Miscellaneous Birthday”:

 
       if you go
too far out in any direction, they
will lose sight of you. they’ll feel
threatened. thinking that they are
not a part of something that they
saw go past them, they’ll feel
something’s going on up there that
they don’t know about.

 

In het voorjaar van 1966 stapte Bob Dylan in de ogen van veel Engelse folk-liefhebbers te ver af van de route die zij voor ogen hadden. Hij hing een Fender voor zijn buik, liet zich begeleiden door vijf muzikanten en maakte een enorm kabaal. Concertbezoekers werden boos, lieten dat weten door te stampen, door te klappen door de muziek. Door voortijdig de concertzaal demonstratief te verlaten. Er werden onaangenaamheden richting podium geroepen, uitmondend in de “Judas” die Bob Dylan in de Manchester Free Trade Hall op 17 mei 1966 naar zijn hoofd geslingerd kreeg. Als er een constante is in Dylans carrière, dan is het wel dat hij zijn eigen pad kiest, soms een publiek achterlatend dat het gevoel heeft dat het langs hen heen gaat, dat ze de aansluiting missen. Dat ze ‘hun’ Dylan hebben verloren.

Dylan-fans haakten af bij het verschijnen van Another Side Of Bob Dylan in 1964 omdat de protestsongs plaats hadden gemaakt voor meer persoonlijke songs.

Dylan-fans haakten af in 1965 bij het verschijnen van Bringing It All Back Home omdat de rock welig tierde op de eerste kant van de plaat.

In 1966, zoals boven beschreven, haakten concertenbezoekers af omdat het ineens allemaal zo hard ging.

De countrytint van Nashville Skyline was in 1969 reden voor Dylanliefhebbers om af te haken en een jaar later bracht Self Portrait nog meer fans aan het wankelen.

Een voornamelijk instrumentale soundtrack en een rolletje in een western waren in 1973 voor enkele liefhebbers de druppel die de emmer deed overlopen.

De lofzang op maffioso Joey Gallo op Desire (1976) was niet voor iedereen weggelegd, om nog maar te zwijgen over de religieuze albums van eind jaren zeventig en begin jaren tachtig die door menig fan als een klap in het gezicht ervaren werden.

De synthesizers op Empire Burlesque, de wat rommelige indruk die Knocked Out Loaded en Down In The Groove achterlieten deed menig luisteraar de das om.

Het gebruik van nursery rhymes op Under The Red Sky (1990) werd niet door iedereen gewaardeerd.

Het ontbreken van eigen composities op Good As I Been To You en World Gone Wrong was voor sommigen te veel.

Het kopiëren uit boeken, uit folk- en bluessongs in de liederen uit de eenentwintigste eeuw, was niet voor iedereen acceptabel.

En dan de Sinatra-platen, om over die kerstplaat nog maar te zwijgen.

Maar al deze schokkende veranderingen van richting blijken achteraf niet alleen een logische stap te zijn geweest, maar vaak ook nog eens niet zo slecht te zijn als aanvankelijk werd gedacht.

Bob Dylan loopt harder dan wij kunnen luisteren, soms in een richting die we niet hadden zien aankomen. Dat is oké, als we onszelf de tijd gunnen om onze oren te laten wennen. Met dat in het achterhoofd is het goed om het citaat uit “Advice for Geraldine on Her Miscellaneous Birthday” nogmaals te lezen. Komt ‘ie:

 
       if you go
too far out in any direction, they
will lose sight of you. they’ll feel
threatened. thinking that they are
not a part of something that they
saw go past them, they’ll feel
something’s going on up there that
they don’t know about.

 

~ * ~ * ~

 

Elvis Presley, The Rolling Stones, George Harrison, Fairport Convention, Stevie Wonder, Janis Joplin, The Byrds, Brian Ferry, Jimi Hendrix, Joe Cocker, My Chemical Romance, Joan Baez, Grateful Dead, U2, Sting, Eric Clapton, Stan Getz, Bruce Springsteen, Nick Cave, P.J. Harvey, Manfred Mann, Guns ’n Roses, David Bowie, Rod Stewart, Them, Frazey Ford, Gillian Welsh & David Rawlings, Pete Seeger, Leon Russell, Richie Havens, Neil Young, The Hollies, Cher, Odetta, Marianne Faithfull, Neville Brothers, Nina Simone, The Band, Gavin Friday, Bettye Lavette, John Martyn, Johnny Cash, Melanie, Jimmy LaFave, Patti Smith, Emmylou Harris, Luka Bloom, New Riders Of The Purple Sage, Lou Reed, Diana Ross, Old Crow Medicine Show, The Waterboys, Willie Nelson, Ernst Jansz, Boudewijn de Groot, Mavis Staples, Etta James, Johnny Winter, Ani DiFranco, The Box Tops, Chrissie Hynde, Jeff Buckley, Elvis Costello, Cowboy Junkies, Nico, Sonic Youth, Ramblin’ Jack Elliott, Wyclef Jean, Steve Howe, Bonnie Raitt, Buck Owens, Rage Against The Machine, Adele, Mark Lanegan, José Feliciano, Alvin Youngblood Hart, Sheryl Crow, Todd Rundgren, The Ramones, Ry Cooder, 16 Horsepower, White Stripes, Los Lobos, Queens Of The Stone Age, Cat Power, Sinéad O’Connor, Black Crowes, Mark Knopfler, Jerry Lee Lewis, Ron Wood, The Nice, Jeff Tweedy, Diana Krall, Solomon Burke, The Golden Earring, Siouxie & The Banshees, Chris Whitley, Phil Collins, The Flying Burrito Brothers, Alan Price, Earl Scruggs, Jeff Beck, Tina Turner, Lucinda Williams, The Walkabouts, David Bromberg, Chris Smithers, Jeff Healy Band, The Black Keys, The Faces, Miley Cyrus en My Morning Jacket. Wat deze 112 bands en artiesten gemeen hebben, is dat ze ergens in hun carrière een of meerdere Dylan-song op hun repertoire hadden staan. Deze 112 namen zijn slechts het topje van de spreekwoordelijke coverijsberg. Het verzamelde oeuvre van de genoemde artiesten is omvangrijk genoeg om een leven te vullen met luisteren. Toch zou ik, wanneer gedwongen een keuze te maken, vijf minuten echte Dylan en daarna nooit meer iets kunnen horen verkiezen boven een leven lang luisteren naar de verzamelde werken van de hierboven genoemde artiesten.

Bob Dylan is ontegenzeggelijk de grootste songschrijver sinds de uitvinding van de grammofoon, maar het is een denkfout om hem alleen op een voetstuk te hijsen vanwege zijn kwaliteiten als componist. Wie die honderden songs echt wil horen, moet ze Dylan laten zingen.

 

~ * ~ * ~

 

Een zanger is geen trukendoos, geen stuk karton met gaten dat met een slinger door een apparaat wordt gedraaid zodat er geluid uit komt. Een zanger is een mens, een persoon, een individu met goede en slechte buien. Een mens met dagen waarop een verhaal met een knipoog wordt verteld, of juist kwaad of met een traan. Dagen waarop een verhaal eindeloos lang is, of kort & krachtig. Of liever, dat zou een zanger moeten zijn: grillig als een mens. Bob Dylan is zo’n zanger: geen trukendoos, maar een mens van vlees en bloed.

In 1994 opende hij tientallen concerten met “Jokerman”. Wie al deze versies van deze ene song achter elkaar zet, hoort een rijke schakering aan songs, aan mogelijkheden en moet wel tot de conclusie komen dat “Jokerman” niet bestaat, er bestaan vele Jokermans, kleur gegeven door de zanger die weigert een stuk karton met gaten te zijn. Hetzelfde kan gezegd worden over al die andere songs waar Dylan-de-zanger ingekropen is. En dat zijn veel songs.

Met dat in het achterhoofd moet er geconcludeerd worden dat Dylans oeuvre niet alleen bestaat uit de ruim veertig reguliere albums, de vijftien delen in The Bootleg Series, de singles, verzamelboxen en -albums en bijdragen aan soundtracks en tribute-albums, maar ook uit duizenden (!) concerten die hij in de afgelopen zestig jaar heeft gegeven.

Die concerten zijn een substantieel deel van Dylans oeuvre geworden. Een concert is een moment dat in de concertzaal beleefd moet worden door mannen en vrouwen die een toegangskaartje gekocht hebben, maar met dank aan de moderne techniek is het mogelijk om achteraf, in de beslotenheid van de eigen huiskamer, alsnog naar een opname van een concert te luisteren om op die manier de beleving van een daadwerkelijk concert bijwonen zo dicht mogelijk te benaderen. Wie zichzelf in die concertopnamen onderdompelt, leert de Dylan van het spontane herschrijven ontdekken. Songs die de luisteraar denkt te kennen van studioalbums krijgen tijdens concerten een nieuwe melodie, een (deels) nieuwe tekst. Een geliefde regel tekst verdwijnt of krijgt tijdens dat ene concert nou net het accent dat het altijd al verdiende.

Het lijkt wel of Dylan-de-concertgever zich identificeert met die regels uit zijn eigen “She Belongs To Me”: She’s an artist, she don’t look back, waarbij “she” vervangen moet worden door “he”.

De concert-Dylan is de artiest die niet om kijkt naar wat geweest is.

Het beleven van een Dylan-concert – in de concertzaal of thuis – is als het aanschouwen van een scheppende (in tegenstelling tot een reproducerende) artiest, aanwezig in het moment. Hij is.

 

~ * ~ * ~

 

Bob Dylan is vandaag tachtig geworden. Van die tachtig jaar heeft hij zo’n zestig jaar deel uit gemaakt van het publieke leven. Wie is Bob Dylan? Er zijn honderden boeken over de man en zijn werk geschreven, puzzelstukje in een poging het mysterie te ontrafelen. Maar ieder gelegd stukje lijkt ons soms eerder verder te verwijderen van het totaalplaatje, dan dichter bij te brengen. Dat is maar goed ook, na het leggen van het laatste stukje in de puzzel rest alleen nog het opruimen.

“Advice for Geraldine on Her Miscellaneous Birthday” eindigt met:

 
          when asked
t’ give your real name… never give it.

 

De man die schuilgaat achter het masker, achter de artiest Bob Dylan is vandaag tachtig jaar geworden. Ik stel me zo voor dat hij schuimgebak van de goede bakker in het dorp heeft laten bezorgen omdat de kleinkinderen daar zo dol op zijn. Ik stel me voor dat hij tekeningen krijgt, sokken en misschien een goed boek. Ik stel me voor dat hij een heerlijke dag heeft.

Het is hem gegund.